Có ba truyền thống chính diễn tả 21 hình tướng Độ Mẫu Tara. Truyền thống đầu tiên và phổ biến nhất bắt nguồn từ đức Long Thụ Bồ-tát Nagarjuna hoặc tổ Atisha — theo đó 21 Độ Mẫu giống hệt nhau về tư thế và dung mạo, tuy nhiên màu sắc cơ thể và màu sắc bảo bình các vị trì giữ trên tay phải sẽ khác nhau. Truyền thống thứ hai khởi thủy từ đức Longchenpa — theo đó tất cả các vị đều giống nhau về tư thế và dung mạo, tuy nhiên màu sắc cơ thể, nét mặt và pháp khí trên hoa sen sẽ khác nhau. Và cuối cùng là truyền thống của đức Suryagupta, sẽ được miêu tả chi tiết bên dưới.

21 Độ Mẫu Tara theo Truyền Thống Suryagupta

Theo đại thượng sư Taranatha (1575–1634) thuộc truyền thừa Jonangpa, Suryagupta (Tib. Ni ma sbas) là một học giả đã tu chứng pháp môn Tara từ Kashmir, cùng thời với hai đại thượng sư Ấn Độ thế kỷ VII–VIII là Candrakirti và Candragomin. Ở Kashmir và Ma Kiệt Đà (Magadha), ngài đã kiến lập mười hai tịnh xá Phật giáo, sai khiến các tinh linh dạ-xoa (yaksha) cung cấp vật liệu xây dựng, đồng thời bảo hộ người tu khỏi “tám đại sợ hãi”. Từ Nagamitra, ngài đã đón nhận quán đỉnh Tara, sau đó trở nên nổi tiếng là một bậc tu chứng 108 Mật điển Tara.

Người ta cho rằng ngài trước tác được 13 tác phẩm, trong đó bao gồm nghi lễ mandala Tara và các nghi quỹ (sadhana) khác về Độ Mẫu Tara — hiện vẫn được lưu giữ trong bộ Tengyur của Phật giáo Tây Tạng. Đại đệ tử của ngài là đức Sarvajnamitra, cũng là một hành giả tu chứng pháp môn Tara và là bậc nắm giữ dòng truyền thừa.

Theo truyền thống Suryagupta, mỗi vị trong số 21 Độ Mẫu sẽ mang hình tướng độc nhất, thị hiện màu sắc, tư thế, nét mặt, pháp khí và thủ ấn (mudra) khác nhau. Và bởi lẽ đó, mỗi vị trong truyền thống này thường được vẽ độc lập thành một thangka bản tôn riêng, với những miêu tả rất cụ thể và chi tiết.

Nghi quỹ tu trì Lục Độ Phật Mẫu của truyền thừa Drukpa cũng thuộc truyền thống này.

ཨོཾ་རྗེ་བཙུན་མ་འཕགས་མ་སྒྲོལ་མ་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །

ཕྱག་འཚལ་ཏཱ་རེ་མྱུར་མ་དཔའ་མོ།

།ཏུཏྟཱ་ར་ཡིས་འཇིགས་པ་སེལ་མ། །

ཏུ་རེས་དོན་ཀུན་སྦྱིན་པས་ སྒྲོལ་མ།

།སྭཱ་ཧཱ་ཡི་གེ་ཁྱོད་ལ་འདུད་དོ། །

“OM — Kính lễ Lục Độ Mẫu bản tôn!

Chí thành đỉnh lễ quy y

Tara Phật Mẫu dũng nghi phi thường,

TUTTARE đại lực cường

Bao nhiêu sợ hãi ngài thương giải trừ,

Âm TURE nghĩa thắng dư

Mọi điều sở nguyện ban cho toại thành,

SOHA hai chữ diệu linh

Con nay đỉnh lễ, rạp mình tán dương.”

Danh sách 21 Độ Mẫu

1. Cứu Độ Tốc Dũng Pravira Tara

2. Bách Thu Lãng Nguyệt Chandrakanti Tara

3. Lam Kim Cứu Độ Kanakavarna Tara

4. Như Lai Đỉnh Kế Ushnishavijaya Tara

5. Tự Mẫu Tuttare Hum Humsvaranadini Tara

6. Thích Phạm Hỏa Thiên Trailokyavijaya Tara

7. Trat Phet Cứu Độ Vadipramardani Tara

8. Ture Phẫn Nộ Vashitottamada Tara

9. Lục Độ Phật Mẫu Khadiravani Tara hoặc Tam Bảo Nghiêm Ấn Varada Tara

10. Uy Đức Hoan Hỷ Shokavinodana Tara

11. Thủ Hộ Chúng Địa Jagadvasi Tara

12. Đỉnh Quan Nguyệt Tướng Mangalavabhasa Tara

13. Như Tận Kiếp Hỏa Paripacaka Tara

14. Thủ Án Đại Địa Bhrikuti Tara

15. An Thiện Tĩnh Tịch Mahashanti Tara

16. Phổ Biến Cực Hỷ Raganisudana Tara

17. Ture Đốn Túc Sukhasadhana Tara

18. Cụ Hải Thâm Tướng Vijaya Tara

19. Chư Thiên Vân Tập Duhkhadahana Tara

20. Nhật Nguyệt Quảng Viên Siddhisambhava Tara

21. Cụ Tam Bảo Tướng Paripurana Tara

Tư Liệu Hình Ảnh

Dịch và biên khảo

Jigme

Tư Liệu Tham Khảo

1. Beer, Robert. “Twenty-One Taras (Suryagupta Tradition).” Tibetan Buddhist and Newar Tantric Art. Accessed September 15, 2024. https://www.tibetanart.com/Product.asp?PID=10

2. The Gyalwang Drukpa. Nghi quỹ tu trì Lục Độ Phật Mẫu, Ý Nghĩa và Hướng Dẫn Thực Hành. Hà Nội: NXB Tôn Giáo, 2021.

3. Watt, Jeff. 2003. “21 Taras.” Himalayan Art Resources. Updated April 2017. Accessed September 15, 2024. https://www.himalayanart.org/search/set.cfm?setID=140